Ποιες είναι οι πιο σημαντικές περίοδοι ενός παιδιού και πώς τις αναγνωρίζετε;

H ευαίσθητη περίοδος, είναι η περίοδος κατά την οποία υπάρχει έντονη εγκεφαλική λειτουργία, τα παιδιά μαθαίνουν πιο εύκολα, πιο γρήγορα. Μια ευαίσθητη περίοδος είναι ένας ορισμένος χρόνος στη ζωή ενός ατόμου, στην οποία δημιουργούνται καλύτερες συνθήκες για να αναπτύξει ορισμένες ψυχολογικές ιδιότητες και δραστηριότητες.

 

Οι συνδέσεις που δημιουργούνται στον εγκέφαλο, από τη γέννηση του παιδιού, το βοηθούν να επικοινωνεί με το περιβάλλον του, να το κατανοεί, να αναπτύσσει νέες δεξιότητες. Όταν ένα παιδί κάνει ή βιώνει κάτι ξανά και ξανά, η επανάληψη αυτή ενισχύει τις συνδέσεις στον εγκέφαλο για τη συγκεκριμένη δραστηριότητα ή εμπειρία. Οι εμπειρίες καθορίζουν τις πληροφορίες που απορροφά ο εγκέφαλος. Για παράδειγμα, μια έρευνα έχει δείξει ότι οι οδηγοί ταξί στο Λονδίνο, έχουν μεγαλύτερο ιππόκαμπο, γιατί έχουν πιο ανεπτυγμένη την χωρική μνήμη (η αποθήκευση και ανάκτηση πληροφοριών εντός του εγκεφάλου που απαιτούνται τόσο για τον προγραμματισμό μιας διαδρομής προς μια επιθυμητή τοποθεσία όσο και για να θυμόμαστε πού βρίσκεται ένα αντικείμενο ή πού συνέβη ένα συμβάν).  Αυτό στο οποίο εξασκείται και βιώνει ο εγκέφαλος, αυτό αναπτύσσεται.  Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι οι περίοδοι αυτοί δεν είναι γραμμικές εμπειρίες. Έχουμε τα άλματα ανάπτυξης, έχουμε όμως και πισωγυρίσματα. Δεν είναι γραμμική η ανάπτυξη δεξιοτήτων ενός παιδιού.

 

Πως ξέρω όμως ότι το παιδί μου βιώνει μια τέτοια περίοδο;

 

Παρατηρούμε τον ύπνο του, ξαφνικές δυσκολίες στη διαχείριση συναισθημάτων, ακόμα και η ανάγκη να παίζει το παιδί με ένα παιχνίδι ξανά και ξανά. Παρατηρούμε συχνά ότι όταν ένα παιδί περνάει άλμα ανάπτυξης υπάρχουν απότομες εναλλαγές στη διάθεσή του. Είναι πολύ δύσκολη δουλειά για ένα παιδί και θέλει απίστευτη ενέργεια.

 

Συγκεκριμένα, ο εγκέφαλος ενός τετράχρονου χρειάζεται το 43% της ολικής του ενέργειας, και ο εγκέφαλος ενός πεντάχρονου χρειάζεται πολλή περισσότερη γλυκόζη από έναν ενήλικο εγκέφαλο, που είναι και σαφώς πιο ανεπτυγμένος. Η γλυκόζη είναι η πηγή ενέργειας που προτιμάει ο εγκέφαλος.

 

Πάμε να δούμε λίγο τις πιο σημαντικές περιόδους ενός παιδιού:

 

0-3 ετών: Από τη γέννησή μέχρι και τα 3 έτη, έχουμε την πιο σημαντική ευαίσθητη περίοδο. Υπάρχει πολύ έντονη δραστηριότητα και ανάπτυξη στον εγκέφαλο. Οι θετικές εμπειρίες σχηματίζουν τον εγκέφαλο του παιδιού και θα το βοηθήσουν αργότερα να επιλύει προβλήματα, να έχει αυτοεκτίμηση, να μπορεί να διαχειρίζεται τα συναισθήματά του, να δημιουργεί σχέσεις με τους γύρω. Οι αρνητικές εμπειρίες από την άλλη, όταν ένα παιδί βιώνει παραμέληση, αδιαφορία, κακοποίηση, είτε σωματική, είτε συναισθηματική, είτε λεκτική, κάνουν το εγκέφαλο να βρίσκεται συνεχώς σε επιφυλακή. Ουσιαστικά, το παιδί μαθαίνει ότι το περιβάλλον του δεν είναι ασφαλές, και έτσι βρίσκεται σε λειτουργία επιβιώσης. Πράγμα που δεν επιτρέπει στον εγκέφαλο να αναλώσει την ενέργεια του σε άλλες λειτουργίες, πιο σημαντικές, να παίξει, να εξερευνήσει, να συνδεθεί.

 

Ο εγκέφαλος είναι ένα από τα λιγότερο ανεπτυγμένα μέρη ενός ανθρώπου, όταν γεννιέται. Ο εγκέφαλος ενός βρέφους είναι το ένα τέταρτο μεγέθους ενός ενήλικου εγκεφάλου. Μέχρι το τέλος του πρώτου χρόνου, το μέγεθος του εγκεφάλου διπλασιάζεται, μέχρι τα 3 χρόνια, είναι το 80% ενός ενήλικου εγκεφάλου, και μέχρι τα 5, ο εγκέφαλος ενός παιδιού είναι το 90% του μεγέθους ενός ενήλικου εγκεφάλου. Ειδικά οι πρώτοι 9 μήνες του βρέφους είναι πάρα πολύ σημαντικοί, και συχνά η περίοδος αυτή αναφέρεται ως ‘δεύτερη κύηση”.

 

Το γενετικό υλικό παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στο πως αναπτύσσεται ο εγκέφαλος, επίσης. Τα γονίδια κατευθύνουν τα νεύρα σε συγκεκριμένες τοποθεσίες στον εγκέφαλο και επηρεάζουν την αλληλεπίδρασή τους. Κατά τα πρώτα του χρόνια, ο εγκέφαλος ενός παιδιού δημιουργεί περισσότερες από ένα εκατομμύριο συνδέσεις κάθε δευτερόλεπτο. Κάτι πάρα πολύ όμορφο είναι ότι όταν γεννιέται ένα παιδί, εκείνα τα πρώτα λεπτά της γέννησης του, η μυρωδιά της μαμάς του πυροδοτεί τις πρώτες συνδέσεις στον εγκέφαλο.

 

Πιο παλιά υπήρχε η θεωρία ότι τα παιδιά έρχονται στον κόσμο λευκοί, άγραφοι πίνακες, αλλά γνωρίζουμε ότι αυτό δεν ισχύει. Ένα παιδί από την γέννησή του μπορεί να αναγνωρίσει τη φωνή και τη μυρωδιά της μαμάς του, να εκφράσει συναισθήματα και να αναγνωρίζει άλλες φωνές σε πολύ μικρή ηλικία. Επίσης, ένα βρέφος μπορεί να μιμηθεί εκφράσεις και να αντιδράσει ανάλογα. Οπότε, πολύ σημαντικοί παράγοντες για τη φυσιολογική ανάπτυξη ενός παιδιού είναι να μεγαλώνει μέσα σε ένα σχετικά ήρεμο περιβάλλον, σταθερό περιβάλλον, χωρίς άγχος, να ικανοποιούνται οι βασικές του ανάγκες, όπως η τροφή και ο ύπνος, και να λαμβάνει σταθερή και σωστή φροντίδα, να μεγαλώνει με γονείς που μπορούν να πιάσουν τα σημάδια που τους δίνει ένα παιδί, και να ικανοποιήσουν τις ανάγκες του. Ένα αγχωτικό, χαώδες περιβάλλον, προδιαθέτει τον εγκέφαλο του παιδιού να βρίσκεται σε κατάσταση επαγρύπνησης, να μην ηρεμεί, να προσπαθεί να καταλάβει από που θα έρθει ο επόμενος κίνδυνος.

 

Τον πρώτο χρόνο ενός παιδιού αναπτύσσονται πολύ γρήγορα η κινητικότητα του, οι γλωσσικές δεξιότητες, η όραση, η ακοή. Αναπτύσσονται επίσης οι κινητικές δεξιότητες. Η όραση βελτιώνεται, και σιγά σιγά  τα παιδιά μπορούν να ξεχωρίσουν διάφορα άτομα. Σε αυτό βοηθά και ο ιππόκαμπος, ο οποίος έχει να κάνει με την μνήμη, και ο οποίος αναπτύσσεται πολύ γρήγορα τους πρώτους 3 μήνες.

 

Τι βοηθά ένα παιδί αυτούς τους πρώτους μήνες;

 

Η ρουτίνα, το να υπάρχει ένας ρυθμός στην καθημερινότητα, είναι πολύ σημαντικά, γιατί κάνουν το παιδί να νιώθει ασφάλεια και προβλεψιμότητα. Η ρουτίνα βοηθάει επίσης το νευρικό σύστημα του παιδιού. Αυτόν τον πρώτο χρόνο τα παιδιά είναι πολύ ευαίσθητα στη συμπεριφορά των φροντιστών τους. Τέλος, είναι σημαντικό να υπάρχει μια εναρμόνιση, φανταστείτε το σαν ένα χορό μεταξύ του παιδιού και του γονέα, το παιδί εκφράζει τις ανάγκες του και ο γονέας του τις ικανοποιεί.

 

Κατά τον δεύτερο χρόνο, έχουμε ταχεία ανάπτυξη σε διάφορους τομείς, έχουμε την σύζευξη των αντιληπτικών και γνωστικών λειτουργιών, την όραση, την ακοή, και την επικοινωνία. Το λεξιλόγιο του παιδιού αυξάνεται δραματικά, έχουμε όμως και το μεταιχμιακό σύστημα το οποίο μπαίνει στον χορό, και μαζί του έρχονται και αυτά που γνωρίζουμε ως "terrible twos", παρόλο που δεν είναι καθόλου "terrible", είναι για την ακρίβεια πολύ όμορφα. Έχουμε όμως αυτή την περίοδο ένα παιδί το οποίο τα καταλαβαίνει σχεδόν όλα, αλλά δεν μπορεί να επικοινωνήσει αποτελεσματικά, και επίσης, δεν έχει λογική σκέψη, έχει μόνο το μεταιχμιακό σύστημα σε λειτουργία, όποτε είναι ακριβώς αυτό που μας δυσκολεύει, και εμάς και το παιδί. Έχουμε μεγάλα συναισθήματα, μεγάλα ξεσπάσματα, έχουμε όμως και την αναγνώριση του εαυτού τους. Εγώ, και ο εαυτός μου, εγώ, εγώ, εγώ. Και είναι πολύ φυσιολογικό και ένα στάδιο που περνάνε όλα τα νήπια, μέχρι να αναπτυχθεί και η ενσυναίσθησή τους, η ικανότητα να κατανούν ότι υπάρχουν κι άλλα άτομα στον κόσμο, ότι δεν είναι μόνο του. Οπότε αυτή την περίοδο, ένα παιδί τα βλέπει όλα από την δική του οπτική, όχι γιατί είναι εγωιστής, αλλά γιατί ακόμα δεν μπορεί αν καταλάβει ότι οι άλλοι βλέπουν, νιώθουν και σκέφτονται διαφορετικά.

 

Κατά το τρίτο έτος του παιδιού, παρατηρούμε πιο περίπλοκες γνωστικές λειτουργίες, όπως το να επεξεργάζονται γεγονότα που έγιναν στο παρελθόν, να μπορούν να κατανοούν το αίτιο και το αποτέλεσμα. Είναι εδώ που ξεκινούν συνήθως οι φοβίες και τα άγχη της νηπιακής ηλικίας, καθώς αντιλαμβάνονται λίγο καλύτερα τον κόσμο τους. Το παιχνίδι τους γίνεται λίγο πιο οργανωμένο, συνειδητοποιημένο, συγκεντρωμένο και το σημαντικότερο: μπαίνουν οι βάσεις, τα πρώτα στάδια της ενσυναίσθησης.

 

Ένα ασφαλές, σταθερό, ήρεμο περιβάλλον με αγάπη και ενσυναίσθηση είναι το πιο σημαντικό που μπορούμε να προσφέρουμε σε ένα παιδί. Όσο πιο αποτελεσματικά επικοινωνούμε με ένα παιδί, το ακούμε, είμαστε υπομονετικοί, τόσο πιο πιθανό είναι να ενθαρρύνουμε τις συνδέσεις που θα στηρίξουν τη φυσιολογική ανάπτυξη του παιδιού. Θέλουμε να τους μιλάμε συνέχεια, τόσο για πρακτικά θέματα, όσο και για συναισθήματα.  Με σύνδεση, ηρεμία, αγκαλιές, χάδια, συναισθηματική σύνδεση, παιχνίδι, και με την αποδοχή αυτών των τόσο δύσκολων συναισθημάτων τους. Είναι πολύ σημαντικό να θυμόμαστε ότι δεν υπάρχουν μόνο θετικά συναισθήματα, ότι είναι σημαντικό να μην υποτιμούμε τους φόβους ενός παιδιού, να μην τα κάνουμε να νιώθουν ντροπή για αυτά που σκέφτονται και αισθάνονται.

 

3-6 ετών: Μεταξύ 3 και 6 ετών παρατηρούμε ότι ο αυτοέλεγχος και η διαχείριση συναισθημάτων βελτιώνονται σημαντικά. Τα παιδιά αντιλαμβάνονται τον χρόνο περισσότερο, και οι σκέψεις τους γίνονται λίγο πιο λογικές. Βλέπουμε την ανάπτυξη της ενσυναίσθησης, και επίσης φανταστικό παιχνίδι, βελτιωμένη ισορροπία, αντίληψη. Θέλουμε σαν γονείς να ενθαρρύνουμε την επικοινωνία σε αυτές τις ηλικίες, να γινόμαστε πρότυπα, οπότε όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με μεγάλα συναισθήματα, θέλουμε να καθοδηγούμε τα παιδιά στο τι κάνουμε μετά. Είναι φυσικά εντάξει να θυμώνουμε, να είμαστε απογοητευμένοι, αλλά πως το διαχειρίζομαι; Τι μπορώ να κάνω;

 

Προφανώς δεν μπορώ να χτυπάω και να δαγκώνω, αλλά τι μπορώ να κάνω; Και αυτό το παράδειγμα το δίνουμε εμείς επίσης, οπότε είναι σημαντικό να είμαστε συνειδητοποιημένοι στις αντιδράσεις και τη συμπεριφορά μας.

 

5-8 ετών. Ο εγκέφαλος τώρα είναι στο 90% του μεγέθους ενός ενήλικου εγκεφάλου. Για ένα παιδί που μεγαλώνει σε ένα ασφαλές περιβάλλον, που δεν βιώνει προβλήματα, παρατηρούμε ότι αναπτύσσεται και ο προμετωπιαίος φλοιός, το σημαντικότερο μέρος του εγκεφάλου όταν μιλάμε για λογική σκέψη και αυτοέλεγχο. Οπότε, τα παιδιά αρχίζουν να έχουν καλύτερη μνήμη, να μπορούν να οργανώνονται, να ελέγξουν λίγο καλύτερα τις παρορμήσεις τους, να μπορούν να μένουν συγκεντρωμένα για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, και να κάνουν πιο δύσκολες ερωτήσεις. Αντιλαμβάνονται τη λογική, το θάνατο, κινούνται με περισσότερη προσοχή και ακρίβεια, και έχουν πιο ανοικτό κοινωνικό κύκλο από ότι όταν ήταν πιο μικρά.

 

8-12 ετών: Από τα 8 μέχρι και τα 12, αρχίζουν τα παιδιά να αναπτύσσουν και την εσωτερική τους φωνή, οπότε μπορούν να περιγράφουν άλλους ανθρώπους μέσα σε ψυχολογικά πλαίσια, και είναι σε αυτές τις ηλικίες που τα παιδιά κατανοούν και χρησιμοποιούν χιούμορ. Επίσης, μέχρι τα 8 παρατηρούμε ότι τα παιδιά καταλαβαίνουν ότι κάθε άνθρωπος έχει τις δικές του αξίες και αρχές, οπότε αρχίζουν να τις δοκιμάζουν για να δουν τι τους ταιριάζει και τι όχι. Είναι εδώ που παρατηρούμε "αδυναμίες" προς κάποιους δασκάλους ή μέλη της οικογένειας και ταυτόχρονα προσπάθεια να μιμηθούν. Τι σημαίνει αυτό για εμάς; Πρέπει να είμαστε συνειδητοποιημένοι ως προς αυτά που μεταδίδουμε στα παιδιά μας, να είμαστε ανοιχτοί σε συζητήσεις, και να ακούμε πραγματικά, ενεργητικά. Τώρα, πιο πολύ από ποτέ, πρέπει να γίνουμε παράδειγμα στα παιδιά, οι λέξεις μας δεν έχουν όση βαρύτητα έχουν οι πράξεις μας.

 

 

VI-22399-NOVALAC-O8/2022